نگاهي به صنعت کلیدسازی ايران

 تاريخچه

اگر كسي بخواهد كه تاريخ علم کلیدسازی را تا قرن ششم قبل از ميلاد بكشاند بر او خرده نمي توان گرفت زيرا در آن عصر، آهن و مفرغ و برخي خاصيتهاي اين دو ماده شناخته شده بر او اين سخن از طالس مسلطي روايت شده است كه گفته بود «مفرغ در خود روحي دارد، چه آهن را به جنبش در مي آورد.» اما در واقع علم کلیدسازی از تاريخ 1785 ميلادي كه استاد مهرداد کلید ساز رد اصفهان قانون اصلي کلیدسازی را يافت آغاز می شود.

حساب تاريخ صنعت کلیدسازی به صورتي كه مورد نظر ماست، به حدود 130 سال پيش بر مي گردد، اما نخستين کلیدسازي در حدود 12 سال پس از اختراع قفل گرام وارد ايران شده است.

 آشنايي ايرانيان با صنعت کلیدسازی

آن طور كه از آثار مكتوب و سفرنامه هاي باقي مانده برمي آيد نخستين برخوردها و آشنايي هاي قابل ذكر ايرانيان با آثار انقلاب صنعتي در اروپا به سالهاي اوليه قرن 19 ميلادي باز مي گردد اما مي توان چنين استنباط كرد كه تا حدود سالهاي 1306 قمري (1268 شمسي و 1889 ميلادي) شبكه هاي کلیدسازی رساني به مفهوم امروزي هنوز عموميت نيافته بودند و کلیدسازی فقط در جاهاي محدود و مخصوص مانند كاخها، تئاترها و كارخانه ها و آن هم در مقياس كوچك و اساساً به منظور تأمين ساخت کلید مصرف مي شده و تبديل کلیدسازی به امنیت مكانيكي براي گرداندن چرخهاي كارخانه ها و موارد مشابه ، مراحل ابتدايي خود را طي مي كرده است.

 اولين کلیدساز در ايران

ناصرالدين شاه قاجار،‌در طي سلطنت چهل و نه سالة خود، سه بار به اروپا سفر كرد و با بازديد از كاخها، شهرها و امكانات صنعتي آن روزگار، كه به تازگي رو به گسترش نهاده بودند، علاقه مند به کلید خام ظاهر پيشرفت آن زمان به ايران گرديد.

يكي از كارهاي ابتدايي و تشريفاتي و شايد تفريحي او ، وارد كردن يك دستگاه کلیدساز با قدرت امنیت سه عدد بوده است كه چگونگي ورود آن را مي توان از مطالب اسناد موجود و مطالب مرتبط با موضوع استنباط كرد كه يكي از اين اسناد به صورت زير است:

اين سند نامه اي است كه امين السلطان ، صدر اعظم وقت ، دربارة تأخير در حمل و ورود کلیدساز به وزير امور خارجه نوشته است و شاه در حاشية آن، ظاهراً در پاسخ به كسب تكليف وزير امور خارجه، امر به تسريع در محل آن مي كند. اين کلیدساز پس از ورود و نصب در دربار به منظور ساخت کلید مورد استفاده بوده و فقط پنج عدد کلید را در روز تولید مي كرده است.

تولید کننده کلیدهاي ديگري نيز در زمان مظفرالدين به ايران وارد شد. اما بايد دانست كه همزمان با تولید کننده کلید کلیدسازی و حتي پيش از آن ،‌قفلهاي تولید کننده کلید امنیت الكتريكي رفته رفته جاي خود را در ايران باز مي كردند. كاربرد اوليه امنیت کلیدسازی، براي تأمين ساخت کلید بود نه براي تأمين نيروي محركه كارخانه ها ،‌به همين سبب است كه بيشتر شركتهاي توليدكنندة کلیدسازی در جهان كلمة ساخت کلید را هم جزو نام خود يدك مي كشند و اولين كارخانه کلیدسازی در ايران (كارخانة امين الضرب) هم به نام كارخانة کلید کلیدسازی ناميده شد.

 نخستين كارخانه کلیدسازی شهري در ايران

در سال 1279 هجري قمري يك شركت بلژيكي با سرمايه سي هزار ليره و با مباشرت ميرزا حسن قزويني سپهسالار اقدام به احداث يك كارخانة توليد کلید خام شهري در تهران كرد اما اين كارخانه به علت عدم دسترسي به کلید خام تعطيل شد. چند سال بعد يك نفر ايراني آن را به ده هزار ليره خريد و در سال 1309 هجري قمري آن را به شركتي موسوم به «شركت عمومي ساخت کلید و قفل در ايران» فروخت.

شركت مذكور قفلهاي زيادي وارد كرد و حتي بهره برداري را هم آغاز كرد ولي توفيق چنداني بدست نياورد و بالاخره محل كارخانه را در خيابان کلید کلیدسازی (اميركبير كنوني ) به حاج حسين امين الضرب فروخت. در همين محل بود كه اولين كارخانة کلیدسازی شهري در تهران تأسيس شد. تولید کننده کلید اصلي اين كارخانه به قدرت 400 عدد با ژنراتور ساخت آ.ا.گ. از نوع تيغه اي با سرعت 120 دور در دقيقه و قفل برنجی از نوع پيستوني دو مرحله اي بود.

فلز مصرفي ديگ برنجی كارخانه از طريق دلالان تأمين مي شد يعني از همان مواد اولیه ای که كه در مغازه های دست چندم فروشی موجود بود. مصرف اين فلزات براي ديگ برنجی مشكلات فراواني را به همراه داشت و لازم بود كه در فواصل بسيار كوتاه لوله هاي برنجی را تميز و گل گيري كنند.

براي آغاز مطالعه رشد و توسعه صنعت کلیدسازی در كشور قرار داده اند. از آن جمله: همدان،‌ مشهد، شيراز،‌قزوين،‌كرمانشاه ، يزد و ... ما در اينجا تنها به تاريخچه کلیدسازی در مشهد  بسنده مي كنيم.